طبقه بندی کتابخانه

کتابخانه طبقه بندی

طبقه بندی کتابخانه سیستم از برنامه نویسی و سازماندهی مواد کتابخانه ( کتاب ها ، سریال ها ،مواد سمعی و بصری ، فایل های کامپیوتر ، نقشه ها ، نسخه های خطی ، realia) با توجه به موضوع خود و اختصاص یک شماره تماس به منابع اطلاعاتی که. شبیه به سیستم طبقه بندی مورد استفاده در زیست شناسی ، سیستم طبقه بندی اشخاص گروه کتابشناختی با هم مشابه هستند ، به طور معمول در ساختار درختی سلسله مراتبی مرتب شده است. نوع دیگری از سیستم طبقه بندی ، طبقه بندی وجهی سیستم نامیده می شود ، نیز به طور گسترده استفاده می شود که اجازه می دهد تا تخصیص از طبقه بندی های چندگانه را به یک شی ، طبقه بندی ها را قادر می سازد در راه های متعدد دستور داده شود.

تاریخچه کتابخانه مرکزی

تاریخچه کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران :

کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران اهواز در سال 1354 تأسیس شد و کار خود را عملا“ از سال 1355 با نام کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد و کتب در طبقه دوم کتابخانه دانشکده علوم آغاز نمود . در آن زمان بر اساس اهداف و سیاستهای وقت دانشگاه ، این کتابخانه عهده‌دار سازماندهی و برنامه‌ریزی و کنترل فعالیتهای تمام کتابخانه‌های اقماری دانشگاه بود و رسما“ تمام فعالیتهای کتابخانه‌های موجود در دانشگاه و بیش از 80 نفر نیروی انسانی آنها را زیر نظر داشت. کتابخانه مرکزی تا سال 1369 در کتابخانه دانشکده علوم فعالیت داشت و پس از آن به‌طور موقت به کتابخانه دانشکده مهندسی منتقل گردید. همزمان با تأسیس کتابخانه مرکزی ، کار احداث بنای این کتابخانه نیز با سطح زیربنای 15000مترمربع در قسمت غربی پردیس دانشگاه آغاز شد. با وقوع جنگ تحمیلی و ضرورت اسکان نیرو در منطقه ، دانشگاه و ساختمان ناتمام کتابخانه مرکزی در اختیار رزمندگان قرار گرفت.

پس از پایان جنگ و تخلیه ساختمان از سال 1371 کار اتمام ساختمان نیمه‌‌تمام کتابخانه مرکزی آغاز گردید. سرانجام در بهمن‌ ماه 1378، ساختمان کتابخانه به اتمام رسید و کتابخانه مرکزی در ساختمان اصلی خود مستقر شد .

کتاب و انواع کتابها

کتاب

کتاب مجموعه‌ای از صفحه‎های کاغذی است که متنی روی آن‎ها نوشته شده و در یکی از طرف‌ها به هم بسته شده‌اند و مجلد است. به مجلّدکردن کتاب به اصطلاح صحافی گفته می‌شود. کتاب در اندازه‌های گوناگون وجود دارد. در ایران قطع رحلی، وزیری و جیبی از معروف‌ترین قطع‌های کتاب است. کوچکترین کتاب دنیاکه یک انجیل است در موزه کلیسای وانک اصفهان نگهداری می‌شود. اولین کتاب به زبان فارسی در هلند به دست یک ارمنی به زیور طبع آراسته شد. از انواع دیگر کتاب، کتاب دیجیتالی (eBook) است که کتاب در قالب بسته‌های نرم‌افزاری مانند پی دی اف ارائه شود که وسایلی نیز به نام کتابخوان الکترونیکی مانند آمازون کیندل نیز برای خواندن آن به کار می‌رود. نمونه دیگری از کتاب غیر چاپی، کتاب صوتی است.

تعریف

تاکنون تعریف مشخص و کاملی که بتواند مفهوم تمام انواع گوناگون کتاب را در بر بگیرد، ارائه نشده‌است.^[۱] اما یکی از تعاریف معتبری که درمورد کتاب ارائه شده‌است، مربوط به سازمان یونسکو می‌شود؛ کتاب یک اثر چاپی صحافی شده‌است که بیشتر از ۴۹ صفحه داشته باشد و مانند نشریات، تحت یک عنوان ثابت، به‌صورت دوره‌ای منتشر نشود^[۲] تعریف دیگری که در این مورد وجود دارد، کتاب را «مجموعه‌ای از لوح‌های چوبی یا عاجی یا مجموعه‌ای از ورق‌های کاغذ، پوست آهو و یا ماده‌ای مانند آن، اعم از دست‌نویس یا چاپی که با هم به نخ کشیده یا صحافی شده باشند» معرفی کرده‌است.

واژه‌شناسی

واژه کتاب از زبان عربی وارد فارسی شده‌است. در فارسی میانه نامک (به فارسی دری نامه) به طور عمومی به کتاب اطلاق می‌شد و فروردگ به آنچه امروز عموماً نامه خوانده می‌شود. در دورهٔ تکوین فارسی دری نیز نامه به معنی مطلق کتاب به کار رفته‌است. در فارسی میانه از اصطلاحات تخصصی‌تر ماتیکان (رساله) و نسک (برای بخش‌های اوستا) استفاده شده‌است. کلمهٔ نُبی که همریشه با نبشتن (نوشتن) است و معنای مطلق کتاب یا نوشته از آن مستفاد تواند شد در فارسی دری به معنی خاص قرآن به کار رفته‌است.

پیشینه

کتاب، قدمتی پنج‌هزار ساله دارد. کتاب‌های نخستین به شکل لوح‌های گلی بودند. اما با گذشت زمان با توجه به دسترسی بشر به امکانات جدید و تغییر نیاز بشر به ارتباطات و اطلاعات، شکل کتاب‌ها تکامل یافت.

لوح‌های گلی

نوشته به خط سومری مربوط به ۲۲۰۰ تا ۲۴۰۰ پیش از میلاد

لوح‌های گلی، در منطقه بین‌النهرین برای نوشتن مورد استفاده قرار می‌گرفت. استفاده از این روش در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد، توسط تمدن سومر ابداع شد و به تکامل رسید. اما با گذشت زمان، بابلی‌ها و آشوری‌ها نیز همین روش را به‌کار گرفتند. این لوح‌ها با استفاده از خاک رس و آب ساخته می‌شدند و قبل از خشک شدن، با استفاده از ابزارهای نوک‌تیز بر روی آنها نوشته می‌شد. نوشته‌های بیشتر این لوح‌ها، بیشتر مرتبط با امر بازرگانی، اداری و حکومتی بود.

پاپیروس

استفاده از کاغذ پاپیروس برای نوشتن از حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد در مصر رایج شد و تا قرن ششم میلادی نیز ادامه یافت. کاغذ پاپیروس، صفحه‌ای بود که از گیاه پاپیروس به‌صورت یک تومار با درازای چند متر و عرض ۳۰ سانتی‌متر ساخته می‌شد. این تومار، انعطاف‌پذیر بود و پس از پیچیده شدن به‌صورت یک استوانه به قطر ۵ تا ۶ سانتی‌متر در می‌آمد. ابزار نوشتن بر روی پاپیروس، نی یا قلم‌نی آغشته به مرکب بود. اختراع پاپیروس یکی از تحولات بسیار مهم در تاریخ کتاب محسوب می‌شود. قدیمی‌ترین کتابی که به‌صورت تومار پیدا شده‌است، پاپیروس پریس نام دارد که مشتمل بر گفته‌های اخلاقی است. داستان سینوحه نیز یکی از معروف‌ترین کتاب‌هایی است که بر روی پاپیروس نگاشته شده‌است. پاپیروس اگرچه سبک و کم‌حجم بود، اما برخلاف لوح‌های گلی، شدیدا آسیب‌پذیر بود و به‌همین دلیل تاکنون هیچ مجموعه مهمی مربوط به مصر باستان، از زیر خاک بیرون نیامده‌است.

به‌جز مصر، پاپیروس در یونان و روم نیز به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفت. به نظر می‌رسد که واژه انگلیسی paper (به معنای کاغذ) نیز از پاپیروس ریشه گرفته باشد.

سایر انواع تومارها

به‌جز پاپیروس، چرم، پوست حیوانات و پارچه نیز برای نوشتن مورد استفاده قرار می‌گرفت. پوست، مرکب را از هردوطرف جذب می‌کرد و از پاپیروس بادوام‌تر و انعطاف‌پذیرتر بود.

کدکس

کدکس، شکل امروزی کتاب است؛ یعنی صفحات پوست، پاپیروس و غیره که تا خورده و از یک محل به یکدیگر دوخته شده باشند. پیدایش کدکس به قرن دوم میلادی بر می‌گردد که توسط مسیحیان برای نگارش متون مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این فرم از کتاب، به‌دلیل مزیت‌هایی که داشت، از قرن چهارم میلادی رواج پیدا کرد. ازجمله مزیت‌های آن می‌توان به قابلیت جستجوی بهتر، امکان بهتر برای انبار و نگهداری آن (در کتابخانه) و تولید سریع‌تر اشاره نمود. در این زمان در صومعه‌ها و کلیساها، اتاق‌هایی ایجاد شده بود که در آنها کار رونویسی از انجیل و دعاها صورت می‌گرفت و عملاً کتاب تولید می‌شد. همچنین با گذشت زمان، تولید کاغذ (که قبلا در چین اختراع شده بود)، در ایران و پس از آن در اروپا رایج شد و به تبع آن، کتاب‌های کاغذی نیز ابداع شدند.

چاپ

تا قبل از اختراع ماشین چاپ، نسخه‌برداری از کتاب‌ها تنها از طریق رونویسی از کتاب‌ها امکان‌پذیر بود که تولید کتاب را بسیار کند و دشوار می‌کرد. و در صورت اشتباه هایی در نوشتن نویسنده مجبور به نوشتن دوباره آن برگ از کتاب می شد ( در صورتی که در آغاز بر روی برگ کاغذ نوشته و سپس به صورت کتاب در می آمد ) اما در سال ۱۴۳۹، با اختراع ماشین چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ آلمانی، تحول بسیار بزرگی در صنعت نشر کتاب صورت گرفت. اولین کتابی که با استفاده از دستگاه گوتنبرگ چاپ شد، انجیل بود که به علت تعداد سطرهایش در هر صفحه، به انجیل ۴۲ سطری معروف شد. این ماشین چاپ، ماشین فشار پیچی نام گرفت و سرعت چاپ آن، ۷۰ تا ۱۰۰ برگ در ساعت بود.

امروزه با توسعه تکنولوژی های نوین، دیگر نیازی به صرف هزینه زیاد و چاپ کتاب جهت معرفی به خوانندگان آن نیست. با کمک سیستم های چاپ بنابر تقاضا یک نسخه چاپ شده نمونه در کتاب فروشی ها و یا نسخه کتاب الکترونیکی آن در وب سایت های مخصوص فروش کتاب مانند آمازون به خوانندگان نشان داده می شود تا پس از سفارش آنها چاپ شده و به آدرس آنها ارسال گردد. بدین ترتیب دیگر نیازی به اتلاف حجم وسیعی از کاغذ نبوده، اشکالات موردی کتاب ها بدون صرف هزینه و در زمان کوتاه قابل اصلاح می باشد. در این روش به دلیل ارسال و نگه داری فایل الکترونیکی کتاب، توزیع کتاب در کتاب فروشی های سراسر جهان آسان، سریع و کم هزینه گردیده است. به تازگی امکان چاپ کتاب به زبان فارسی با این روش توسط شرکت آمازون آمریکا فراهم گردیده است.

در عین حال، به نظر می‌رسد که مکانیزم چاپ، پیش از گوتنبرگ در چین رایج بوده است. برخی از منابع اختراع چاپ یا حروفچینی متحرک را به پی‌شنگ، کیمیاگر چینی نسبت می‌دهند. اختراع وی، شامل حروف مستقل چاپی بود که بر روی سفال مرطوب حکاکی می‌شد و پس از پختن، دوام زیادی پیدا می‌کرد

کتاب الکترونیکی

کاربر، درحال خواندن یک کتاب الکترونیکی با استفاده از یک کتاب‌خوان الکترونیکی

نوشتار اصلی: کتاب الکترونیکی

در سال‌های اخیر، استفاده از رایانه‌ها موجب آسانی چاپ کتاب و توسعه چاپ و نشر کتاب‌های چاپی شده است. در اواخر سده بیستم، تجهیزات ارتباطی مانند تلویزیون، رایانه و اینترنت، مفهوم کتاب به‌عنوان مهم‎ترین منبع اطلاعاتی را به چالش کشیدند. از سوی دیگر با ذخیره‌شدن اطلاعات یک کتاب در نوارهای صوتی و سی‌دی، تعریف کتاب به‌عنوان «مجموعه‌ای از کاغذهای چاپ‌شده یا دستنویس» نیز به چالش کشیده شده است.

پیدایش کتاب‌های الکترونیکی به سال ۱۹۷۱ باز می‌گردد. این کتاب‌های الکترونیکی، با به‎کارگیری لامپ اشعه کاتد، تصاویری را بر روی پرده پدید می‎آورد که می‌توانست جایگزین چاپ و کاغذ شود. ^[۳] اما نخستین کتاب الکترونیکی دیجیتال، به نام Nuvomedia’s Rocket در سال ۱۹۹۹ منتشر شد.

اخیرا تلاش‌های برای تبدیل کتاب‌های عادی به کتاب‌های الکترونیکی صورت گرفته‌است. این تلاش‌ها در جنبشی به نام پروژه گوتنبرگ (به انگلیسی: Project Gutenberg) در حال اجراست. همچنین برای آسان‎سازی کاربرد کتاب‌های الکترونیکی، تجهیزات دیجیتالی ویژه‎ای به نام (کتابخوان الکترونیکی) (elctronic book reader) به بازار معرفی شده است. این تجهیزات در حقیقت، رایانه‌های کوچکی هستند که توانایی ذخیره‌سازی و بازیابی شمار زیادی کتاب الکترونیکی را دارند.

برخی از ویژگی‌های کتاب‌های الکترونیکی که باعث شده است کاربرد آن‎ها گسترش یابد، عبارتند از:

• آسانی انتقال در عین یکپارچگی مطالب
• انسجام مطالب و تنوع کاربرد
• تبادل بینابین مطالب با یکدیگر
• پشتیبانی از امکانات چند رسانه‎ای
• آسانی کار و اجرا

این مزایا باعث گردیده که فروش تعداد کتاب های الکترونیکی از کتاب های چاپ شده کاغذی توسط سایت آمازون به عنوان بزرگترین عرضه کننده کتاب در جهان پیشی بگیرد.

کتاب شفاهی

یک کتاب‌گویا روی نوارکاست

کتاب شفاهی یا کتاب گویا یا کتاب صوتی (به انگلیسی: Audiobook) سندی است که به صورت صوتی تهیه می‌شود و روی نوار کاست، سی‌دی و … ضبط می‌شود. این اسناد معمولاً کتابهایی هستند که قبلا به طور مکتوب منتشر شده‌اند و اکنون توسط خود نویسنده، مترجم و یا هنرپیشگان روخوانی می‌شوند. در حال حاضر سایتهای اینترنتی بسیاری نیز کتابهای صوتی یا گویا یا شفاهی ارایه می‌دهند که برخی بصورت رایگان هستند و برخی دیگر در ازای پرداخت پول قابل شنیدن می‌شوند. اخیرا نیز سایت ایران صدا که رادیوی اینترنتی صدا و سیمای ایران است برخی کتابها را به دو صورت نمایشی و روائی بعنوان کتاب صوتی در اختیار دیگران قرار داده است.(http://iranseda.ir/AudioBooks)

ساختار و اجزای کتاب

نوشتار اصلی: اجزای کتاب

به صفحه اول هر کتاب جلد و به صفحه بعدی آن آستر بدرقه گفته می‌شود. به اولین برگ از هر کتاب که نام کتاب و نام نویسنده نوشته شده‌است پیشواز گفته می‌شود.

شمای یک کتاب معمولی

۱ - نوار روی جلد
۲ - لب‌برگردان
۳ - آستر بدرقه
۴ - روکش جلد
۵ - لب بالا
۶ - لب جلو
۷ - لب پایین
۸ - صفحه سمت راست
۹ - صفحه سمت چپ
۱۰ - حاشیه عطف

کاغذ و اصول نگهداری

نوشتار اصلی: کاغذ

کاغذ اولین بار ۲۰۰ سال قبل از میلاد در چین ساخته شد و از میان مرزهای مسلمانان به اروپا راه یافت. کاغذهای ابتدایی از لباس‌های کهنه ساخته می‌شدند اما با وقوع انقلاب صنعتی این امکان فراهم آمد تا از خمیر چوب برای ساخت کاغذ استفاده شود. با آنکه ساخت کاغذ در حدود قرن یازدهم در اروپا آغاز شد، اما تا حدود قرن شانزدهم هنوز استفاده از کاغذ پوست رواج داشت. در واقع با وجود گران بودن کاغذ پوست استفاده از آن به علت بادوام بودن آن ادامه داشت. در این زمان اغلب ناشران نسخه‌های کتاب مجزایی از دو جنس تهیه می‌کردند.

ساخت کاغذ از خمیر کاغذ از اوایل قرن نوزدهم مرسوم شد چراکه در آن زمان چوب از کتان ارزان‌تر بود. به این ترتیب استفاده از خمیر چوب برای ساخت کاغذ تولید کتاب‌های ارزان‌تر و استفاده از آنها را برای مردم میسر ساخت و این راه را برای گامی بزرگ در بالا رفتن میزان سواد در کشورهای صنعتی هنوار کرد و امکان گسترش و انتشار اطلاعات را فراهم آورد.

در روش‌های اولیه برای تولید کاغذ از سنگ آهک به عنوان غلتک استفاده می‌شد که موجب خنثی شدن اسید موجود در خمیر می‌شد. اما کاغذهایی که در آن زمان از خمیر چوب به روش صنعتی ساخته می‌شدند حاوی اسید بودند که این موجب پوسیده شدن کاغذ از درون می‌شد. به همین دلیل کتاب‌های چاپ شده بین سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۵۰ در خطر نابودی هستند. امروزه برای از برطرف کردن این عیب از خمیرهای فاقد اسید یا خمیرهای قلیایی برای تولید کاغذ استفاده می‌شود. برخی از کتابخانه‌های امروزی از روش‌های خاص برای از بین بردن خاصیت اسیدی کتاب‌های قدیمی استفاده می‌کنند.

برای مراقبت شایسته از کتاب‌ها باید تمامی احتمالات مربوط به آسیب‌های فیزیکی یا شیمیایی را به جلد یا صفحات کتاب در نظر گرفت. کتاب‌های باید دور از تابش مستقیم خورشید و در نور کم نگهداری شوند. حرارت و رطوبت محل نگهداری کتاب‌ها باید کم باشد. در موقع چیدن کتاب‌ها باید به این نکته توجه کرد که کتاب‌ها باید در کنار کتابی مناسب قرار گیرند به طوری که جلد دو کتاب همدیگر را پوشش دهند چرا که در غیر این صورت شکل کتاب در طول زمان تغییر خواهد کرد. بنابراین بهتر است کتاب‌ها به ترتیب اندازه در کنار هم قرار گیرند.

کتاب‌سوزی

نوشتار اصلی: کتاب‌سوزی

در دوره‌های مختلف تاریخی و در بسیاری از سرزمین‌ها نابود کردن و سوزاندن کتاب وجود داشته است. کتاب و فیلم جنجال‌برانگیز ۴۵۱ درجه فارنهایت نیز به موضوع کتاب‌سوزی می‌پردازد. امروزه به‌جای سوزاندن کتاب روش‌های دیگری مانند خمیر کردن کتاب‌ها و رنده‌کردن کتاب‌ها (Paper Shreding) نیز استفاده می‌شود.

چین

امپراتور شی‌هوانگ-تی در ۲۱۳ دستور داد همهٔ کتاب‌ها مگر کتاب‌های مربوط به پزشکی، کشاورزی و طالع‌بینی را بسوزانند.

مجموعه کتاب (کتابخانه)

نوشتار اصلی:

استفاده از کتابخانه‌های خصوصی یا شخصی اولین بار در یونان باستان مورد توجّه قرار گرفت. در دوران باستان هزینه نگهداری کتابخانه‌ها معمولاً به وسیله فردی ثروتمند تامین می‌شد. این کتابخانه‌ها می‌توانست خصوصی یا عمومی باشند. تفاوت این کتابخانه‌ها با کتابخانه‌های عمومی امروزی در محل تامین هزینه‌های آنها بود که در کتابخانه‌های باستان این هزینه معمولاً از یک منبع عمومی تامین نمی‌شد. اینطور تخمین زده می‌شود که در شهر رم در قرن سوم میلادی در حدود ۳۰ کتابخانه عمومی وجود داشته‌است. بعدها در قرون وسطی صومعه‌ها و دانشگاه‌ها حتی دارای کتابخانه‌هایی بودن که امکان استفاده از کتاب برای مردم عادی را نیز فراهم می‌کرد. البته تمام مجموعه کتابخانه برای مردم قابل دسترسی نبوده و همچنین امکان بردن کتاب از کتابخانه وجود نداشته و برای جلوگیری از سرقت کتاب‌ها، کتاب‌ها معمولاً با زنجیر به میز بسته شده بودند.

آغاز استفاده از کتابخانه‌های امروزی به حدود قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که برخی شروع به اهدای کتاب به شهرها کردند. گسترش کتابخانه‌های عمومی در ایالات متحده به اواخر قرن نوزدهم میلادی بازمی‌گردد و تا حدود زیادی متاثر از اهدا کتاب‌هایی است که به وسیله اندرو کارنگی (Andrew Carnegie) صورت گرفت. استفاده از کتابخانه تا حدودی گروه اجتماعی افراد را نیز منعکس می‌کرد چراکه در حالی که قشر ضعیف یا متوسط جامعه باید بیشتر کتاب‌های خود را در کتابخانه‌ها پیدا می‌کردند افراد ثروتمند دارای کتابخانه‌های شخصی بودند.

ظهور کتاب‌های جلد کاغذی در قرن بیستم راه را برای استفاده عموم از کتاب باز کرد. این نوع کتاب‌ها خرید کتاب را برای بسیاری از افراد جامعه ممکن کردند. کتاب‌های جلد کاغذی معمولاً شامل مطالبی می‌شدند که قبلا در مجله‌ها به چاپ می‌رسید. در نتیجه با استفاده عموم از کتاب، داشتن کتابخانه‌های خصوصی دیگر به عنوان نمادی از اقشار ثروتمند به کار نمی‌رفت.

روزهای مرتبط با کتاب

هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران هرساله در دهه سوم ماه آبان هفته کتاب (که معمولاً بیش از یک هفته و بین هشت تا ده روز است) برگزار می شود. در این هفته برنامه‌های بسیار زیادی با محوریت کتاب در سراسر ایران به منظور رونق کتاب و کتابخوانی با مشارکت همه دست اندکاران صنعت نشر و علاقمندان کتاب و دولت برپا می شود. نمایشگاه کتاب مهمترین عامل در هفته کتاب است. این نمایشگاه در پایتخت برگزار می شود و از لحاظ وسعت و محتوا بسیار گسترده است. ناشران و سازمان های مرتبط کتابهای منتشر شده خود را با هزینه ای پایین تر، در اختیار خریداران کتاب قرار می دهند.

کتب درسی

کتب درسی کتبی است که آموزش وپرورش برای آموزش دانش آموزان از آن استفاده می کند و بسیار محتوی سخیفی دارد.

کتابخانه دیجیتال

کتابخانه دیجیتال (الکترونیکی) کتابخانه‌ای است که در آن اسناد به جای کاغذ یا سایر رسانه‌های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده‌اند. اساس این کتابخانه‌ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی و نیز استفاده الکترونیکی است. به این صورت که هر فردی در هر نقطه با استفاده از یک کامپیوتر معمولی و یک خط تلفن بتوانند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پیدا کند. از این رو کافی است منابع را جمع‌آوری شده و در واحدهای حافظه در این نوع کتابخانه‌ها قرار داده شوند. مجموعه روشها، خدمات و ساختارهای اطلاعاتی که باعث می‌شوند تا اطلاعات در قالب یک فن‌آوری نوین با دسترسی آسان، سریع، و گسترده ارائه شوند، کتابخانه دیجیتال نام دارد.

محتویات:

تعریف کتابخانه دیجیتال

به طور کلی، کتابخانه الکترونیکی، سازمانی است حاوی منابع خاص که نگهداری آنها، دارای ارزش زیادی بوده و لذا در آن راهکارهایی جهت گزینش، سازماندهی، ارائه دسترسی‌های کنترل شده، امکان توزیع، حفظ یکپارچگی و اطمینان از ماندگاری مجموعه اطلاعات در طول زمان، پیش بینی گردیده‌است. سهولت دسترسی به منابع و مقرون به صرفه بودن آن، امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با دیگر سازمانها، بکارگیری مکانیزمهایی جهت حفظ، گسترش و توسعه، توجه به مسئله مالکیت معنوی، از مهمترین ملاحظات در کتابخانه دیجیتال می‌باشد.

سر در گمی‌های موجود در مورد این عبارت ناشی از آن است که در طول سالها عبارات متنوعی برای این مفهوم به کار برده شده‌است (مانند کتابخانه‌های الکترونیکی، مجازی، کتابخانه‌های بدون دیوار) و دقیقا مشخص نبود که معنای واقعی هر کدام از این مفاهیم چیست؟ از سوی دیگر، کتابخانه‌های دیجیتال مورد توجه حوزه‌های مختلف پژوهشی و تحقیقاتی است.

تاریخچه فناوری اطلاعات در کتابخانه‌ها

هر چند تا دیروز شکل مرسوم دسترسی محققان به اطلاعات پژوهشی به اشکال کاغذی و لوح فشرده بوده‌است، لیکن امروزه عرضه کنندگان اطلاعات، شبکه‌های وب را به عنوان رسانه‌ای مناسب‌تر برای پایگاه‌های اطلاعات مرجع و مجلات پژوهشی تمام متن یافته‌اند. کاربران می‌توانند از طریق وب، اطلاعات مورد نیاز تحقیق خود را در طول شبانه روز و در تمام روزهای هفته از هر مکانی بازیابی کنند. به علاوه، بسیاری از پایگاه‌های مبتنی بر وب، به شکل قوی تری تجهیز شده‌اند ویا اینکه اطلاعات بیشتری نسبت به شیوه‌های سنتی کاغذی یا لوح فشرده ارائه می‌کنند. تغییرات سریع و همه جانبه، کتابخانه‌های تخصصی و کتابداران متخصص در این کتابخانه‌ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده‌است که با گذشته نه چندان دور، بسیار متفاوت است. سیستمهای رایانه‌ای که در کتابخانه‌ها تا دهه ۸۰ مورد استفاده قرار می‌گرفت، ارتباطی پیوسته و مستقیم با عملکردهای سنتی کتابخانه‌ها برقرار می‌نمود، علی رغم توانایی و قابلیتهای عملی و گسترده فهرستهای قابل دسترسی برای عموم (online public access catalog) و سیستمهای محلی متصل بدانها، کتابخانه‌ها هنوز مدلی سنتی از مجموعه‌های فیزیکی و محلی هستند که عمدتا از طریق ابزارهای کتابشناختی ناهماهنگ، می توان بدانها دسترسی یافت. هم اکنون پیشرفت‌های قابل توجهی دیده می‌شود که در حال تغییر بنیاد این مدل است. فناوریهای نو، فهرست‌های کتابخانه را از راهنماهای ساده منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده‌اند و در مرحله ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه‌های دنیا و مراکز اطلاع رسانی، به میز استفاده کنندگان هستند. داده‌های رقمی و تصاویر الکترونیکی، کم کم جایگزین منابع اطلاعاتی فیزیکی شده اند. روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی به تدریج اهمیت بیشتری از گردآوری مجموعه‌های جدید پیدا کرده‌است. به گفته کینگ در سال۲۰۱۰ بیش از۸۰ درصد روزنامه‌ها و نشریات به صورت پیوسته و از طریق شبکه‌های دور بین‌المللی در دسترس خواهند بود. این پیشرفتها پیامدهای عمیقی کتابخانه‌های تخصصی دارد . فناوری تقریبا تمام جنبه‌های کار کتابخانه را تحت تاثیر خود قرار داده‌است: کتابداران شاغل در بخش فراهم آوری اکنون باید به دنبال راهی جهت دسترسی مراجعان به منابع دیجیتال باشند، فهرستنویسان باید این منابع را دسترس پذیر سازند و کتابداران مرجع نیز ضمن کمک به مراجعان در داخل کتابخانه باید پاسخگوی ارباب رجوع از راه دور باشند.

تاریخ استفاده ازرایانه در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی را می‌توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد: در دهه ۱۹۴۰ نخستین روشهای نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با استفاده از نظام برگه‌ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت. این نظام در واقع پیش آمد نظام‌های رایانه‌ای دهه ۱۹۶۰ بود. در دهه ۱۹۸۰ شاهد گسترش نظام‌های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم‌افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام‌ها در کشورهای در حال رشد بود. دهه ۱۹۹۰ دهه رشد اینترنت به حساب می‌آید و کتابخانه‌ها نیز از این پدیده حاصل از فناوریهای جدید در کارهای خود به خوبی استفاده کردند. این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش توانایی‌های انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می‌باشد. استفاده از فناوری اطلاعات نیازمند آموزشهای ویژه نه تنها برای کتابداران که مستقیما دست اندرکار اطلاع رسانی اند، بلکه برای استفاده کنندگان عادی نیز می‌باشد. باسواد کسی است که سواد رایانه‌ای داشته باشد و خود بتواند مستقیما از امکانات رایانه‌ای استفاده کند.

راههای مختلف گردآوری و تهیه منابع

• اسکن و دیجیتال کردن منابع انتخاب شده
• خریداری و یا تهیه منابع موجود به صورت دیجیتال و چندرسانه‌ای
• گردآوری برخی منابع مرتبط با اهداف سازمان از شبکه جهانی وب با رعایت مسائل مربوط به حق مؤلف
• گزینش و تبدیل منابع میکروفرمی موجود در سازمان به صورت دیجیتال
• تهیه برخی منابع مورد نیاز از طریق مبادله با سایر مراکز و کتابخانه‌های داخلی و خارجی

سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مورد نیاز کتابخانه دیجیتال  

سخت‌افزار:

• اسکنرهای مناسب کار با بررسی کامل از طرف کمیته کتابخانه دیجیتال به منظور اسکن هر چه بهتر و سریعتر منابع و اشیای مختلف
• دوربینهای دیجیتال مناسب با کارکرد مورد نظر
• سخت‌افزارهای مبدل میکروفرمها به داده‌های دیجیتال
• سیستم‌های کامپیوتری ذخیره اطلاعات
• سیستم‌های کامپیوتری برای تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات موجود

نرم‌افزارها:

نرم‌افزار مناسب انتخاب شده باید دارای شرایط زیر باشد:

• تبعیت از استانداردهای بین‌المللی فرمت تولید و نشر منابع الکترونیکی و دیجیتال و نیز ذخیره و بازیابی مانند دوبلین کور، Z۳۹٫۵۰ و غیره
• قابلیت دسترسی در محیط وب
• دارای رابط کاربری کاربرپسند
• قابلیت کنترل واژگان
• امکان انجام جستجوی ساده و پیشرفته در فیلدهای مختلف
• پشتیبانی نرم‌افزار از مدارک به خط و زبانهای مختلف
• قابلیت پشتیبانی از منابع چندرسانه‌ای

خط مشی دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال

الف ـ در مرحله اول کار، دسترسی به بیشتر منابع برای عموم آزاد و رایگان خواهد بود. در مراحل بعدی بنا به صلاحدید رؤسای ادارات و با تأئید رئیس سازمان ممکن است محدودیتهایی اِعمال شود. این محدودیتها می‌تواند شامل تعریف نام کاربر و کلمه عبور، دریافت هزینه برای مرور برخی از بخشها، اجازه دسترسی به برخی منابع فقط برای جامعه‌ای خاص از استفاده‌کنندگان مانند محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و غیره باشد.

ب ـ منابع انتخاب شده برای ارائه از طریق کتابخانه دیجیتال به سه شکل زیر عرضه می‌شود:

• منابع دیجیتال که فایل آن در اختیار کتابخانه‌است
• منابع دیجیتال که نسخه‌ای مجاز از یک فایل موجود در سایر کتابخانه‌هاست
• منابع دیجیتال که تنها به صورت پیوند فرامتنی عرضه می‌شود اما فایل آن متعلق به کتابخانه‌های دیگر است نظارت بر امور کتابخانه دیجیتال و ارزیابی آن در تمام مراحل تشکیل کتابخانه دیجیتال و بعد از اتمام و راه‌اندازی کتابخانه، کمیته موظف به نظارت و ارزیابی کلی امور انجام یافته و نیز بررسی مزایا و نارسایی‌های کتابخانه خواهد بود. نظارت و ارزیابی می‌تواند به پیشنهاد ادارات و از طریق انجام طرحهای مختلف پژوهشی و نظرسنجی از کاربران انجام پذیرد.

سیر تحول کتابخانه‌ها از سنتی تا مجازی

سیر تحول کتابخانه‌ها از سنتی تا مجازی از چند مرحله گذر کرده است:

• کتابخانه سنتی : موجودی به صورت چاپی که هیچ کار رایانه‌ای روی آن انجام نشده‌است
• کتابخانه خودکار : خودکار کردن فعالیت‌های کتابخانه، فهرست نویسی، امانت، فراهم آوری ... رایانه‌ای، موجودی بطور عمده به شکل چاپی با تعدادی محدود منابع
• کتابخانه الکترونیکی : فعالیت‌ها کاملا خودکار، شبکه دیسک فشرده، منابع به دو شکل الکترونیکی و متعارف است .
• کتابخانه دیجیتال: کاملا خودکار، تمام منابع به شکل دیجیتال در آمده، شبکه محلی فیبرهای نوری با سرعت بالا و دستیابی به شبکه‌های گسترده
• کتابخانه مجازی : کتابخانه بدون دیوار با تامین دستیابی به منابع، کتابخانه بدون منابع

ویژگیهای کتابخانه سنتی:

• غالبا موجودیها به صورت چاپی هستند .
• کلیه عملیات کتابخانه‌ای و ارائه خدمات اطلاعاتی بصورت دستی انجام می‌شود، و هیچ کار رایانه‌ای روی فعالیت‌های کتابخانه‌ها انجام نشده‌است
• فرایند سازمانی و مدیریت در این کتابخانه‌ها معمولاً دستی است .
• فرایند بازیابی اطلاعات بر مبنای استفاده از نمایه‌ها، کارت برگه‌ها که ماهیتا دستی هستند صورت می‌پذیرد .
• همیشه در دسترس نبودن مواد اطلاعاتی به دلیل استفاده همزمان آن سند توسط استفاده کننده دیگر بدلیل محدودیت ساعات کار اغلب کتابخانه‌ها، زمان استفاده از این کتابخانه‌ها معمولاً محدود است .

ویژگیهای کتابخانه‌های دیجیتال:

• کتابخانه‌های دیجیتال . وجه دیجیتال کتابخانه‌های سنتی هستند که مجموعه‌های دیجیتال و سنتی یعنی مواد الکترونیکی و کاغذی را در بر می‌گیرد.
• کتابخانه‌های دیجیتال هم به مهارت کتابداران احتیاج داردو هم مهارت دانشمندان کارآمد رایانه.
• در کتابخانه‌های دیجیتال فاصله میان جویندگان و پدید آورندگان تقریبا به صفر می‌رسد.
• کتابخانه دیجیتال علاقمندان به موضوعات مشترک را از سراسر کشور کنار هم می‌آورد و به آنها امکان می‌دهد که در هرجای ایران و حتی جهان در موضوعات مورد علاقه شان به بحث بنشیند و این باعث می‌شود فاصله میان نخبگان کشور از بین برود و آنها بتوانند مسائل خودشان را با دانشمندان و نخبگان جهان مطرح نمایند.
• در کتابخانه‌های دیجیتال . امکان استفاده همزمان از یک منبع خاص برای استفاده کنندگان فراهم است .برخلاف کتابخانه‌های فیزیکی برای کتابخانه‌های مجازی دو مقوله زمان و مکان . کلمات بی مفهومی هستند. از این نظر که خدمات کتابخانه‌ای را به زمان و مکان خاص محدود نمی‌سازند و اطلاعات موجود در این کتابخانه‌ها در تمامی روزهای هفته و در تمامی ساعات شبانه روز قابل دستیابی می‌باشند.

کتاب الکترونیکی (e-book)

e-book یا کتاب الکترونیکی، پدیده‌ای کاملا تازه‌است و می‌رود تا نظام آموزش و اطلاع رسانی کشورمان را با دگرگونی‌هایی اساسی مواجه سازد. کتاب‌های الکترونیکی، صرفا نسخه‌های دیجیتال کتابهای مکتوب نیستند، بلکه این مجموعه‌های اطلاعاتی طیف وسیعی اعم از انواع مختلف متون، تصاویر، اصوات را شامل می‌گردند. بعلاوه می‌توانند در قالب فایلهایی که می‌توانند توسط یک رایانه اجرا شوند، مانند قالبهای text, word, PDF, HTML و فایلهای اجرایی در آیند. سادگی اجرا، سادگی جستجو در متن، داشتن قالب زیباتر، م بودن مطالب، امکان عرضه یا فروش ساده ترو سریع تر، داشتن قابلیت افزودن امکانات مالتی مدیا و...... از جمله ویژگی‌هایی هستند که کتاب الکترونیکی را به عنوان یک رسانه رو به رشد، از سایر رسانه‌هایی از این دست متمایز می‌گرداند.

علل گرایش به کتابخانه‌های دیجیتال فنآوری اطلاعات

فناوری اطلاعات یا IT به فناوری‌هایی اطلاق می‌شود که امکانات لازم برای جمع آوری، انباشت پردازش و توزیع اطلاعات فراهم می‌کند. محور این فن آوری، رایانه و ارتباطات راه دور است . رایانه‌ها اساسا کارپردازش و انباشت اطلاعات را انجام می‌دهند و ارتباطات راه دور، امکان پخش و توزیع این اطلاعات را در سطحی بسیار وسیع فراهم می-سازد. فناوری یکی از دستاوردهای آدمی است که در ایجاد فرهنگ و تمدن بشری نقش مهمی داشته‌است. هیچ جنبه‌ای از زندگی انسانها را نمی‌بینیم که از فناوری تاثیر نپذیرفته باشد. کتابخانه‌ها ازجمله کتابخانه‌های تخصصی از این قاعده کلی مستثنی نیستند. خود فناوری ساخت کاغذ و چاپ متحرک، مجموعه کتابخانه‌ها را به سرعت بی سابقه‌ای افزایش داد، این افزایش بر همه جنبه‌های کتابداری تاثیر نهاد و عامل مهمی در بوجود آمدن کتابداری حرفه‌ای بود. این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش تواناییهای انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می‌باشد. . فناوری رایانه‌ای باتوجه به این که از توانایی انباشت وآماده سازی حجم بزرگی از اطلاعات برخوردار بود به کتابخانه‌ها راه یافت و مورد استفاده قرار گرفت. جستجوی پیوسته در بانکها و پایگاههای اطلاعاتی تحولاتی را بوجود آورد که به متخصصان رایانه یا متخصصان شبکه کتابخانه منجر شد. شبکه اینترنت باهدف تسهیل ارتباطات بشری، رایانه‌ها را به خدمت گرفت. توسعه این شبکه به ایده دهکده جهانی و به دنبال آن مفاهیمی مانند کتابخانه‌های الکترونیک یا مجازی انجامید.

آنچه موجب شده‌است که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی از فن آوری نوین استفاده کنند عبارتست از: سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی، ایجاد ارزش افزوده، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون، دسترسی یکپارچه به اطلاعات، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه‌ها و پایگاهها داده‌ها، امکان روزآمد کردن و اصلاح اطلاعات به شکلی ساده و سریع و اشتراک منابع . فنآوری اطلاعات در کتابخانه‌ها کارکردهای مختلفی دارد. این کارکردها را می‌توان به دو گروه کلی دسته بندی کرد: فعالیتهای اساسی و داخلی کتابخانه نظیر :مجموعه سازی، فهرستنویسی، امانت و کنترل نشریات ادواری دیگری خدمات اطلاع رسانی مانند: آگاهی رسانی جاری، اشاعه گزینشی اطلاعات، خدمات مرجع، خدمات پیوسته، تحویل مدرک و...

فراهم آوری مواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی تخصص آینده

کارکردهای جدیدگزینش و فراهم آوری منابع جدید گزینش و فراهم کردن منابع دانش بشری از نخستین کارکردهای حرفه‌ای کتابداری تلقی می‌شود و کتابداران برای انجام آن اصولی را تدوین کرده‌اند که مبتنی برچند قرن تجربه و دانش است. بدون تردید، این وظیفه در حیطه مستقیم کارکردهای کتابداران متخصص بوده و متولی دیگری ندارد. اکنون که در عصر اینترنت حجم منابع اطلاعاتی و تنوع در اشکال فیزیکی آنها نیز بطور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته‌است، حرفه کتابداری می‌تواند با تکیه بر اصول مترقی گزینش و مجموعه سازی، همچنان خدمات سودمند خود را به جامعه در دسترسی به مجموعه‌های کیفی تداوم بخشد که این امر با توجه به شرایط کنونی و با توجه به آشفتگی محیط اطلاعاتی و عدم آشنایی جامعه نسبت به چگونگی شناسایی منابع مناسب بسیار ارزشمند است. استفاده از فناوریهای جدید بویژه پست الکترونیکی و وب سایت برای برقراری تعامل با کاربران و شناسایی نیازهای آنان الزامی است. مجموعه مواد اطلاعاتی کتابخانه‌های تخصصی امروزی حتی با کتابخانه‌های تخصصی دهه گذشته بسیار تفاوت کرده‌است. جلوه‌های گوناگون این تفاوت را می‌توان در فراهم آوری انواع مواد جدید مشاهده کرد. اکنون بخش مهمی از منابع اطلاعاتی به ویژه منابع مرجع، مانند دایره المعارف‌ها، انواع واژه نامه‌ها، اطلسهای جغرافیایی و جز آن و پایگاهها اطلاعاتی مانند چکیده نامه کتابداری و اطلاع رسانی LISA به شکل الکترونیکی منتشر می‌شوند. وجود مجله‌های الکترونیکی و پایگاههایی که متن کامل مقاله‌ها را به صورت الکترونیکی در بردارند و همچنین وجود شبکه‌های اطلاع رسانی پیوسته (online) تحولات زیادی را در امر فراهم آوری مواد موجب شده‌است. کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی اکنون با استفاده از انواع شبکه‌های محلی، ملی و جهانی قادرند اطلاعات مورد نیاز مراجعان خود را فراهم آورند و از سفارش و خرید بسیاری از منابع بی نیاز گردند، امری که تا چند سال پیش میسرنبود.

کتابدارانی که وظیفه مجموعه سازی و فراهم آوری در کتابخانه‌های تخصصی آینده را بر عهده خواهند داشت، باید بتوانند از امکانات پست الکترونیکی ارتباط خود را با کسانی برقرار کنند که در کار انتخاب مواد با کتابخانه همکاری می‌کنند. باید امکان دسترسی پیوسته و همیشگی انتخاب کنندگان را با فهرستهای ناشران و منابع کتابشناختی تجاری مانند BIP، فراهم کرد .

خدمات مرجع در کتابخانه‌های تخصصی

اصطلاح مرجع الکترونیک از تاره‌ترین اصطلاحات رایج در حرفه کتابداری است. همگان متفق القول و براین باورند که مرجع الکترونیکی، خدمات مرجع را از طریق پست الکترونیکی یا نرم‌افزار گپ زنی و یا ویدئوکنفرانس، که به مرجع زنده نیز معروف است، فراهم می‌آورد. اصطلاح مرجع‌های الکترونیک و مرجع‌های مجازی هم عنوان با مرجع دیجیتال به کار می‌رود اگرچه مرجع‌های مجازی تنها به مرجعی اشاره دارد که بواسطه مسافت و فضای فیزیکی نامحدود می‌باشد. همچنین هورن خدمات مرجع الکترونیکی را خدمات مرجعی می‌داند که با استفاده از امکانات و ابزارهای الکترونیکی و شبکه‌های رایانه‌ای به مراجعه کنندگان ارائه می‌شود.

کتابداران در عصر الکترونیک

کارشناسان خصوصیاتی را برای کتابداران عصر الکترونیک بر می‌شمرند که عبارتند از:

• همانند مشاوران اطلاعاتی عمل می‌کنند و بهترین منابع را برای گشایش گروهها و برآوردن نیازهای اطلاعاتی مردم نشان می‌دهند.
• کاربرد منابع اطلاعاتی الکترونیکی را به مردم آموزش می‌دهند.
• منابعی را که استفاده کنندگان خاصی به آنها آشنایی دارند، موجب جست و جو قرار می‌دهند .
• وظیفه بازکاوی اطلاعات را انجام می‌دهند، یعنی تالیف و ترکیبی از نتایج پژوهش‌های منابع متعدد به عمل می‌آورند و برآیندگزیده و ارزیابی شده را به متقاضی عرضه کنند و در صورت امکان مستقیما به رایانه او ارسال کنند.
• با ایجاد بایگانیهای مختلف و ارتباط با پایگاههای اطلاعاتی، مراجعه کننده را در دریافت اطلاعات مورد علاقه خودش یاری می‌نمایند.
• کتابدارن لازم است طرز کار با نرم‌افزارهای رایانه‌ای و ابزارهای الکترونیکی، مهارتهای سودمندی را از طریق شبکه‌های نرم‌افزاری در اشاعه اطلاعات الکترونیکی بیاموزند.

چشم‌انداز آینده

تغییرات و تحولات همه جانبه ای که در محیط اطلاعاتی، به ویژه در دسترسی راه دور به اطلاعات و کاهش مراجعه حضوری کاربران به کتابخانه‌ها، به وقوع پیوسته، انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی را تحت تاثیر قرارداده است و کتابخانه‌های تخصصی از این قاعده مستثنی نیستند. کتابخانه‌های تخصصی و کتابداری همیشه از فناوری‌های زمان خود متاثر شده اند. فناوریها همواره در کار کتابخانه‌ها و کتابداران تحول به وجود آورده اند، در واقع تخصصی شدن کتابداری و ظهور کتابداری حرفه ای، حاصل رونق کتابخانه بوده است. فناوری رایانه ای که به کارگیری آن در امور مربوط به ارائه اطلاعات حرفه اطلاع رسانی را بوجود آورد گشایشی دیگری در کار کتابداران به شمار آمد، اما این واقعیت بر کتابداران ثابت شد که کل بازار اطلاع رسانی دیگر متعلق به آنها نیست و حرفه کتابداری از سوی سایر حرفه‌ها ی اطلاع رسانی، به چالشی جدی فراخوانده شده است. شبکه اینترنت، دسترسی و انتقال اطلاعات را مفهومی دیگر بخشید. امکاناتی بی مانندی در دسترسی به اطلاعات به وجود آمد، ضمن آنکه حجم اطلاعات نیز افزایش چشم گیری یافت. کتابداران پی بردند که برای بهره گیری از فن آوری‌های جدید نیاز به آموزش دارند. کتابداران، وقتی دانش فنی درمورد بهره‌گیری از رایانه‌ها را با تخصص کتابداری خود در آمیزند می‌توانند به عنوان واسطه‌های اطلاع رسانی عمل کنند ایفای این نقش در بازار اطلاع رسانی حیات جدیدی به حرفه کتابداری بخشید. اگر دیروز هدف کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی بیشتر گردآوری و سازماندهی منابع اطلاع رسانی بود، امروز هدف آنها به علت حجم انبوه اطلاعات پراکنده و آلوده، اشاعه اطلاعات می‌باشد در جهان امروز در حالی که وب جهان گستر، جهان را تحت تسلط خود درآورده است. هیچ کدام ازبخشها ی کتابخانه‌های تخصصی اعم از تهیه وسفارش، گردآوری، سازماندهی وحتی اشاعه، خارج از دایره اینترنت نمیتواند کارایی داشته باشد.

واژه‌های کلیدی

• دوبلین کور(Dublin Core): عناصر ابرداده دوبلین کور شامل ۱۵ عنصر توصیفی است. این عناصر عبارتند از: عنوان، پدیدآور، ناشر، موضوع، توصیف، منبع، زبان، رابطه، پوشش، تاریخ، نوع، فرمت، شناسگر، همکار و حقوق.
• رابط کاربری(User Interface): نوعی نظام محاوره‌ای که امکان برقراری ارتباط با نظام کامپیوتری را حتی به کاربری که از آن هیچگونه شناختی ندارد یا شناخت او مختصر است، می‌دهد.
• کتابخانه دیجیتال (Digital Library): کتابخانه دیجیتال واحدی است که بر اساس یک خط‌ مشی و ساختار مدون اقدام به گزینش، فراهم‌آوری، ذخیره‌سازی و اشاعه انواع اطلاعات به صورت دیجیتال برای مخاطبان خود می‌کند. در این کتابخانه امکانات دسترسی فکری، تفسیر، توزیع و نگهداری بی‌عیب و نقص منابع مذکور فراهم شده‌است.
• کنترل واژگان (Vocabulary Control): نظام نمایه‌سازی که عناوین آن از میان اصطلاحات انتخاب شود، ارجاعهای متقابل برقرار گردد و اصطلاحات جدید نیز پیش از به کار رفتن در نمایه، مستند ومصوب شود.
• منابع چندرسانه‌ای (Multimedia): منابع حاصل از ترکیب انواع مواد، مانند تصاویر متحرک، منابع دیداری، تصاویر ثابت، تصاویر گرافیکی، متن، منابع صوتی و غیره.
• میکروفرم (Microform): اصطلاحی عام برای همه شکلهای ریزپیشینه، مانند میکروفیلم، میکروفیش، برگة غیرشفاف که صفحاتی که از طریق عکاسی به ابعاد کوچک تبدیل شده‌اند، بر روی آنها چاپ می‌شوند. برای خواندن انواع میکروفرمها از درشت‌نماهای خاصی استفاده می‌شود.