معرفی سانسور در کتابخانه

سانسور و تعاریفش به صورت کلی

روشی برای "خرده گیری" و ریزه بینی، به منظور تحریف، محدود سازی و نظارت ازمفاهیم و موارد آگاهی دهنده برای مخاطبان است . که به خاطر اعمال سلیقه های فردی، گروهی، مذهبی، دینی، قومی، ملی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عملی می شود.

سانسور در تعریف تخصصی:

سانسور،عملیه ای است با انگیزه های سیاسی که بیشتر در فرآیند گیرنده گی و دهنده گی پیام صورت می گیرد، و درواقع محتوای آن را تحریف می کند.

ﻣﻘﺪﻣﻪ 

ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺑﻴﺎن در ﺷﮑﻞ هایﻣﺨﺘﻠﻒ در همه ﺟﻮاﻣﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ . ﻣﺤـﺪودﯾﺖ هـﺎ و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴـﺖ هـﺎﯼ ﻣـﺬهبی، اﺧﻼﻗﯽ، ﺳﻴﺎﺳﯽ و ...

در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ از ﮐﺎﻧﻮن های ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﺻﻮرت هاﯼ ﺑﻴﺎن ﻣﮑﺘﻮب و ﻏﻴﺮﻣﮑﺘﻮب اﻋﻤـﺎل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ.

ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩ اﯼ ﺑﻪ  نام ﺳﺎﻧﺴﻮرﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻋﺎم ﺧﻮد، ﯾﻌﻨﯽ هرﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺑﻴـﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪﻩ های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ.

هر ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﯼ ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﺣـﺪاﻗﻠﯽ از ارزش هـﺎ و هنجارهای ﻣﺸـﺘﺮﮎ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺣﻴـﺎت و ﺑﻘـﺎﯼ ﺧـﻮد اداﻣـﻪ دهـﺪ.

تعریف سانسور:

سانسور ازکلمه لاتین censere گرفته شده‌است.

سانسور در تعریف کلی:

روشی برای "خرده گیری" و ریزه بینی، به منظور تحریف، محدود سازی و نظارت ازمفاهیم و موارد آگاهی دهنده برای مخاطبان است . که به خاطر اعمال سلیقه های فردی، گروهی، مذهبی، دینی، قومی، ملی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عملی می شود.

سانسور در تعریف تخصصی:

سانسور،عملیه ای است با انگیزه های سیاسی که بیشتر در فرآیند گیرنده گی و دهنده گی پیام صورت می گیرد، و درواقع محتوای آن را تحریف می کند.

q    «سانسور یعنی سیاست تحدید وسایل بیان افکار و عقاید و تصورات و محرک­هایی که واقعا یا فرضا برای قدرت حاکمه یا نظم اجتماعی و اخلاقی که قدرت از آن­ها حمایت می­کند، مضرّ است را گویند.»

q    اصطلاح "رقابه" را به­ کار می­برند.

q    سانسور عنوان دو قاضی بود که آمار شهروندان را ثبت و ضبط می­کردند و به اخلاقیات عمومی نظارت داشتند.

q    سانسور را این­گونه تعریف می­کند: «سانسور عملی است در جهت تغییر یا جلوگیری از سخن یا نوشته­ای که مخلّ صلاح عمومی ارزیابی شود.»

q    گرچه اصطلاح سانسورگر در روم به افرادی با اختیارات وسیع اطلاق می­شد، اما امروزه بیشتر در زمینه­ی بازبینی کتاب، مجلات، روزنامه­ها، آثار نمایشی، مکاتبات خصوصی، اخبار و در مجموع بازبینی و دخالت در جریان آزاد اطلاعات به­ کار می­رود.

q    سانسور(فرانسوی ) ممیزی و تفتیش مطبوعات و مکاتیب و نمایش ها. این کلمه در زبان فارسی با افعال معین چون کردن و شدن و چی نسبت بصور زیر آید: سانسور کردن ، سانسور شدن ، سانسورچی

q    به­ معنی "تفتیش پیش از انتشار کتاب­ها، جراید، نمایش­نامه­ها و امثال آن­ها و نیز تفتیش نامه­های خصوصی و غیره قبل از رسیدن آنها به مقصد؛

q    ﺗﻔﺘــﻴﺶ و ﻣﺮاﻗﺒــﺖ ﻣﻄﺎﻟــﺐ ﮐﺘــﺐ، ﺟﺮاﯾــﺪ و ﻓﻴﻠﻤﻬــﺎ و ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪ هﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺖ و ﺣﺬف ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ ﺿﺪ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ

q    آمده است که سانسور از ریشه­ی cense و از کلمه‌ی censere لاتین مشتق شد که به معنای ارزیابی کردن To estimate اندازه­گیریی To rate و محاسبه­کردن To rekon است.

ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺳﺎﻧﺴﻮر

ﺳﺎﻧﺴﻮر از زﻣﺎن های ﺑﺴﻴﺎردور وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﺮای ﺁن  برنامه رﻳﺰی ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ .

در بسیاری موارد (ونه در همه آن‌ها) این عمل توسط سازمان‌های دولتی انجام می‌شود.

انگیزه واضح برای انجام سانسور ایجاد ثبات در جامعه یا بهبود وضعیت آن به گونه‌ای است که سیطره دولت برامور را محقق کند.

 ١٣٧٨ ﺳﻴﻨﺎﺋﻲ ،٣٧( ص)

در حدود چهار دهه بعد از اختراع چاپ، به‌سبب شروع تفتیش عقاید، محدودیت‌های مربوط به جلوگیری و ممیزی کتاب‌ها، تشدید گردید.

هنری هشتم پادشاه انگلستان، در سال 1534، برای اطمینان بیشتر نسبت به بازرسی و ممیزی کتاب‌ها، طی فرمانی کسب اجازه برای چاپ تمام کتاب‌ها و نشریات را ضروری شناخت.

نخستین مقررات مربوط به سانسور مطبوعات در فرانسه، به‌موجب فرمان 11 دسامبر 1548، برای جلوگیری از گسترش عقاید پروتستانها از طریق کتابهای مذهبی، در سال‌های 1570 و 1571، نظارت بر امور چاپ بازهم شدیدتر گردید.

در دههای اﺧﻴﺮ، اﻋﻤﺎل ﺳﺎﻧﺴﻮر در ﺟﻮاﻣﻊ اروﭘﺎﻳﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و از ﺳﻮی ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺻﻮرت ﻧﻤـﻲ  ﮔﻴـﺮد . ﮔﺮوﻩ ﻓﺸﺎر وانجمن های ﺑﺴﻴﺎر، ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد، دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻧﺴﻮر زدﻧﺪ.خسروی(١٣٨٨ )

سانسور بیشتر در کشورهای جهان سومی و کشورهایی که اصل سکولاریسم را رعایت نمی‌کنند رخ می‌دهد، ولی این بدان معنا نیست که در کشورهای دیگر رخ نمی‌دهد، به عنوان مثال سانسور در ترکیه که یک کشور جهان اولی است متداول است و یا سانسور تصاویر در شوروی سابق متداول بوده است.

نمونه هایی از سانسور در جهان:

q    یکی از سیاست‌های سانسور گرایی که در زمان استالین و در شوروی سابق حاکم بود ایجاد تغییر در تصاویر افرادی بود که توسط استالین به اعدام محکوم شده بودند

q    در دوران جنگ سانسور به صورت آشکارا با هدف جلوگیری از افشای اطلاعات مهم و دسترسی دشمن به آن انجام می‌گیرد.

q    معمولاً سانسور مخفی نگاه داشتن زمان و مکان عملیات‌ها و تاخیر در افشای اطلاعات (مانند هدف کاری) را شامل می‌شود واین کار تا زمانی ادامه می‌یابد که این اطلاعات حائز اهمیت باشند.

q    درطی جنگ جهانی اول، نامه‌هایی که توسط سربازان انگلیسی نوشته می‌شد سانسور می‌شد.

q    تعدادی فرد نظامی این نامه‌ها را می‌خواندند وبا یک ماژیک مشکی روی مطالبی که می‌توانست باعث افشای اسرار نظامی شود خط می‌کشیدند

q    در جنگ جهانی دوم عبارت دهن لقی کشتی‌ها را غرق می‌کند به عنوان توجیهی برای عمل سانسور به کار می‌رفت و از افراد درخواست می‌شد تا مراقب باشند تا اطلاعات با ارزش فاش نشوند

q    در روم سانسورچی دو وظیفه اصلی داشت، شمارش شهروندان و نظارت براخلاق ایشان، ریشه اصطلاح Census (سرشماری) نیز همین واژه است.

سانسوردر ایران:

ﺳﺎﻧﺴﻮر دﻳﻨﻲ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن در اﻳﺮان ﺑﻪ  ﺷﺪت اﻋﻤﺎل  می ﺷﺪ.

وﻟﻲ ﺳﺎﻧﺴﻮر رﺳﻤﻲ در اﻳﺮان ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﺎﺷﻴﻦ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر روزﻧﺎﻣﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺁن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ.

در ایران نیز مانند دیگر کشورهای اروپایی سانسور همراه با چاپ اولین کتابها و روزنامه ها انجام شد. اولین مقررات رسمی برای سانسور در مطبوعات ایران نیز در دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار وضع شد.

اولین توقیف در تاریخ مطبوعات در این دوره مربوط به اولین شمارۀ نشریه «میهن» در ۹ محرم ۱۲۹۳ است.

ابتدا به دستور ناصرالدین شاه، «اداره سانسور» با هدف نظارت مستقیم بر کتابهای فارسی چاپ داخل و منابع فارسی منتشر شده در خارج از کشور که به ایران ارسال می‌شد، زیر نظر وزارت انطباعات تأسیس شد.

ﺳﺎﻧﺴﻮر ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﺮاﮔﻴﺮ در ﻃﻲ ﺳﺎل ١٣٥٧-١٣٤٢  ﺷـﺪت ﺻـﻮرت ﻣـﻲ  ﮔﺮﻓـﺖ .

هـﺮ کتاب ﻗﺒـﻞ از اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎرﻩ ﺛﺒﺖ از کتابخانه  ﻣﻠﻲ، ﺑﻪ

نام اداره نگارش" در اداره فرهنگ وهنرﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣـﻲ  ﺷـﺪ و ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ و اﻋﻤﺎل "اﺻﻼﺣﺎت " اﺟﺎزﻩ ﻧﺸﺮﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ و ﻳﺎ ﺁن را ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺸﺨﻴﺺ می دادﻧﺪ

گذری کوتاه بر تاریخ دگرگونی سانسور به‌ ممیزی در ایران

سانسور به معنای واقعی آن، از زمان ناصرالدین شاه قاجار آغاز شد و تا سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ ادامه یافت.

در دوران پس از انقلاب اسلامی، سانسور جای خود را به ممیزی بخشید:

زیرا از سانسور در زمان حکومت‌های خودکامه و دیکتاتور برای ایجاد فضای تک صدایی در کشور و خفقان بهره‌برداری می‌شد، اما با ایجاد نظام اسلامی و بازشدن فضا، و دمیده شدن روح آزادی در کشور، سانسور معنای خود را از دست داد.

با این وجود در فضای باز سیاسی و وجود آزادی‌های مدنی در کشور، دولت‌های متعهد همانند انقلاب اسلامی برای نگهداری فضای سالم و معنوی جامعه و نیز جلوگیری از هرج و مرج که به تهمت زدن و اهانت به مقدسات، و مسئولان نظام اسلامی ــ که همان منتخبان مردمند ــ منجر می‌شود و همچنین حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی که خون‌های شهدای بسیاری برای آن به زمین ریخته شده است، آثار مکتوب و غیرمکتوب را که برای اجازة نشر، درخواست مجوز می‌کنند مورد ممیزی قرار می‌دهند.

}       تعریف ممیزی :

ممیزی به معنی سانسور:ممیزی در اصل به معنی ارزیابی است

ممیزی کتاب در ایران، فرایندی‌ست که طی آن، ناشران کتاب‌های خود را پیش از انتشار برای بررسی و صدور مجوز به اداره ممیزی وزارت ارشاد می‌فرستند.

وممیزان پس از بررسی، یا آن را غیرقابل‌چاپ اعلام می کنند یا مواردی را برای حذف، تعدیل یا تغییر پیشنهاد می‌دهند یا آن را بدون تغییر، قابل چاپ می‌دانند.

ناشران، با اعمال اصلاحات احتمالی، کتاب را چاپ می کنند^.معمولاً ممیزان به صورت ناشناس فعالیت می‌کنند.

q    خودسانسوری" گونه ی دیگری از سانسور است که از دیدگاه«فاوست»: زیر مجموعه ای از سانسور دانسته می شود.

عبارت است از خود داری کردن یک رسانه از انتشار اخبار و یا سایر موارد بدون اعمال شدن مستقیم فشار بیرونی برای سانسور.

خود سانسوری در واقع یک نوع عمل پیش گیرانه‌است. این واژه تنها مربوط به سازمانها و یا نهادهای مطبوعاطی نیست و خودسانسوری فردی را نیز در بر میگیرد.

q    اصطلاح پنهان کاری

 واژه‌ای است که در فضای سیاسی-تبلیغاتی به معنای ایجاد تغییر در اطلاعاتی است که ممکن است برداشت جامعه از آنها نامناسب، جنجالی و متناقض باشد. سانسور در مقایسه با پنهان کاری معمولاً به مجموعه‌ای از استانداردهای مشخص و واضح اشاره دارد و نه مجموعه‌ای از استانداردهای مخفی و محرمانه.

معمولاً واژه سانسور در مواردی که در محیط‌های عمومی واقع شوند، به کار می‌رود و در رسمی‌ترین وجه آن به شکل سرکوب اندیشه توسط تهدیدهای قانونی و جرم‌انگاری آن‌ها محقق می‌شود.

انواع اصلی آن عبارت‌اند از:

«سانسور اخلاقی»

که در طی آن هر مطلب خلاف اخلاق حذف می‌شود. سانسورچی ارزشهای پس زمینه متن را زیر سوال برده و دسترسی به آن را محدود می‌کند. از نمونه‌های آن می‌توان به تصاویر مستهجن اشاره کرد.

«سانسور نظامی»

 فرایند نگهداری از اطلاعات نظامی و تاکتیک‌های نظامی است که می‌بایست به صورت محرمانه و دور از تیررس دشمن صورت پذیرد. از این روش در مبارزه با جاسوسی و در واقع افشای اطلاعات نظامی استفاده می‌شود همچنین سانسور نظامی می‌تواند موردی مانند ایجاد محدودیت در پخش اطلاعات در مورد عملیات‌های نظامی مانند جنگ عراق را دربربگیرد. مثلاً در جنگ عراق دولت آمریکا عکس برداری و فیلم برداری از سربازان کشته شده وپخش آن در رسانه‌ها را محدود می‌کرد.

«سانسور سیاسی»

 در واقع روشی است که طی آن دولت اطلاعات را از مردم مخفی می‌کند. هدف جلوگیری از ایجاد فضای آزادی بیانی است که ممکن است منجر به شورش شود. دولت‌های مردم سالار معمولاً سانسور سیاسی را آشکارا ناپسند می‌دانند اما به صورت مخفیانه به آن دست می‌زنند. هرگونه نارضایتی در مورد دولت به عنوان یک نقطه ضعف در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند حربه‌ای را در اختیار دشمن قرار دهد. تاکتیک‌های مبارزه هم به صورت مخفی هستند: به رسوایی واترگیت رجوع کنید.

«سانسورمذهبی»

 در مورد هرگونه متنی که مخالف یک عقیده خاص است اعمال می‌شود معمولاً مذاهب غالب محدودیت‌هایی را بر مذاهب ضعیف تر اعمال می‌کند. همچنین ممکن است مذهبی عقاید مذهب دیگری را در خلاف جهت خود ببیند و از اشاعه آنها جلوگیری کند.

«سانسور شرکتی»

نوعی از سانسور است که در طی آن شرکت‌ها از افشای اطلاعات مربوط به وضعیت اقتصادی و بازرگانی شرکت که آنرا به صورت منفی جلوه می‌دهد خودداری می‌کنند. شرکت‌های خصوصی که در «تجارت» مطبوعات نقش دارند گاهی از افشای اطلاعات درآمد تبلیغاتی شان یا ارزش سهام شان دربازار بورس خودداری می‌کنند تا وجهه خود را خوب و مناسب جلوه دهند.

روش‌های سانسور

برای اعمال سانسور، دولت‌ها و گروه‌های مختلف از شیوه‌های گوناگونی استفاده می‌کنند، که با گذشت زمان نیز بر تعداد و تنوّع این شیوه‌ها افزوده می‌شود.

برخی از روش‌های سانسور این‌گونه‌اند:

سانسور پیش‌گیرانه (پیش از انتشار)

در این روش پیش از ارسال پیام و حتی گاهی در زمان شکل‌گیری پیام، بر آن نظارت می‌شود. این شیوه از سانسور به‌ویژه زمانی‌که مبتنی بر قانون نباشد و سلیقه‌ای اعمال شود، بیشترین ضربه را بر روند ارتباطات و رشد اندیشه وارد می‌کند.

سانسور پیگیرانه یا تعقیبی (پس از انتشار)

 در این شیوه ابتدا پیام ارسال می‌شود؛ اگر عواقبی به‌لحاظ انتشار آن پدید آید، یا ارسال آن مغایر با مقررات و موازین قانونی باشد، دستگاه قضایی، تخلّف را پیگیری خواهد کرد. اگر این نوع سانسور، منطبق با قوانین و مقررات برخاسته از نهادهای قانون‌گذار مردمی باشد، نه تنها موجب توقف ارسال پیام نمی‌شود؛ بلکه سبب می‌شود که از سوء استفاده از آزادی جلوگیری و حدود آزادی ارتباطات پاس داشته شود

سانسور قانونی و غیرقانونی

 گاهی نحوه نظارت و چگونگی ارتباطات، مبتنی بر تصمیم گیری جمعی یک جامعه است، نهادهای قانون‌گذار متکی بر آرای مردم، روندی مشخص را برای ارتباطات و همچنین چگونگی نظارت و مجازات و تعقیق متخلفان تعیین می‌کند.

و گاهی حکومت‌ها یا گروه‌های فشار یا ... بدون اتکا به قانونی مشخص در جریان ارتباطات اخلال ایجاد می‌کنند و دست به سانسور غیرقانونی می‌زنند.

سانسور رسمی و غیررسمی: در سانسور رسمی حکومت‌ها روندی را برای اعمال نظارت اعلام می‌دارند و به آن عمل می‌کنند. ممکن است این روند برخاسته از قانون باشد یا از مصلحت‌اندیشی حکّام نشأت گرفته و غیر قانونی باشد. سانسور غیر رسمی به حالتی اطلاق می‌شود که ظاهرا حکومت با هر نوع تحدید آزادی اظهار مخالفت می‌کند و قوانین موجود نیز مؤید آزادی هستند؛ اما کارگزاران حکومت در روند ارتباطات ایجاد اخلال می‌کنند.

سانسور رایانه‌ای: به سانسوری گفته می‌شود که در فضای جدید دیجیتال اعمال می‌شود و استفاده از بزرگراه‌های اطلاعاتی، برنامه‌های رایانه‌ای و دیسکت‌های فشرده را محدود می‌کند.

سانسور اقتصادی: روندی را می‌گویند که از طریق شیوه‌های اقتصادی سبب سانسور می‌شود؛ به‌عنوان یک مثال کلاسیک، در دهه 50 میلادی، آلدوس هاکسلی گران شدن کتاب را عامل سانسور و عدم دسترسی خوانندگان به آن می‌دانست.

البته مسئله سانسور اقتصادی فقط به گرانی کتاب بازنمی‌گردد، گاهی دولتها یا قطب‌های اقتصادی با حمایت‌های خود یا قطع حمایت از کتاب یا ناشری موجب سانسور اقتصادی می‌شوند. کمک‌های محرمانه همواره به‌منزله یک وسیله سلطه بر مطبوعات به‌کار گرفته می‌شوند.

ﺧﻮدﺳﺎﻧﺴﻮری:عده‌ای ممکن است صحت سیاسی مفرط را نوعی محدودیت بدانند که ازجانب جامعه به فرد تحمیل می‌شود (ونه از طریق دولت‌ها) که اگر این پدیده به اوج خود برسد به پدیده خود سانسوری تبدیل خواهد شد.(١٣٨٨ ﺧﺴﺮوی )

ﺳﺎﻧﺴﻮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ  سازماندهی مواد:

سانسور در خدمات کتابخانه:

یکی از اهداف سازماندهی مواد ، تسهیل دستیابی مراجعان به منابع مورد نیاز است.

فهرست ها و نمایه ها با توجه به گستردگی منابع ،تنها مدخل ورود به مجموعه کتابخانه است.

و هرگونه نقص و بی دقتی باعث میشود در روند اطلاع یابی اخلال ایجاد شود اگر در یک فهرست تحلیلی سرعنوان های موضوعی متناسب با محتوای موضوعی و به تعداد کافی داده نشوند و اگر در یک نمایه برای مقالات توصیفگرها به طور دقیق و به تعداد مورد نیاز به کار نرود مسلما مقدمات اخلال در مرحله باریابی فراهم امده است به کارگیری درست وبه جای این ابزارها و رعایت نیازها و استاندارها های مربوط به هر جامعه می تواند در اختلال زدایی نقش اساسی داشته باشد، ولی در این مرحله نیز تاثیرگزار نهایی کتابدار است...

ﺳﺎﻧﺴﻮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ  مجموعه ﺳﺎزی :

کتابخانه ها ﻣﺴﺌﻮﻻن و کتابداران  در ﺑﺴﻴﺎری از  ﺗﺼﻤﻴﻢ  ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ورود یک کتاب  به ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ  هستند. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺑﻮدﺟﻪ،کتابدار ﺑﺎﻳﺪ ﮔـﺰﻳﻨﺶ ﺑﭙـﺮدازد .

اﺻـﻮﻻ هر اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺘﻀﻤﻦ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ اﺧﻼﻗﻲ و ارزﺷﻲ اﺳﺖ که شخصیت و نظام ارزشی حاکم بر گزینش گر برآن تاثیربسزایی دارد.

اگر کتابدار صرفا با تکیه بر ارزش های خود و به علت مخالف بودن مطلبی با عقیده اش کتابی را رد کند مسلما انتخاب در ان کتابخانه دچار اخلال شده و به سانسور تمایل یافته است.همیشه این اخلال عمومی نیست گاهی توجه به یک رشته خاص سانسوری ناخواسته را در یک مجموعه سبب می شود.

مثلا تخصص و علاقه  رییس کتابخانه به یک رشته خاص ،مثل تاریخ باعث میشود طی مدت محدودی مجموعه یک سویه شده و سمت و سوی تاریخی به خود بگیرد.

سانسور در مرحله امانت :

مراجعان کتابخانه بیشترین تماس را با یان بخش دارند و اهداف کتابخانه در این مرحله محقق میشود.وجود دستورالعمل ها و خط مشی مدون و گویا در

این مرحله نیز میتواند تا حد زیادی از سانسور جلوگیری کند.

در این مرحله کتابداران با مشکلاتی روبه رو هستند و در مقابل مسایل پیش امده عکس العمل های مختلفی از خود نشان می دهند.امتناع از انتقال در خواست تهیه منابعی که مراجعان خواهان انند وجین زودتر از موعد نگهداری بعضی ازکتاب های مسله دار در اتاقی در بسته و یا قفسه ای دور از دسترس و محدود کردن امانت نسخه های خریدای شده ،فنون متداول

سانسور توسط کتابداران در بخش خدمات است.

ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﺨﻔﯽ

ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﺨﻔﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ را ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺁزاد ﺑﻪ ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﮐـﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﺳﺖ ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﻨﺪ . اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﺎﻧﺴﻮر ﮔﺎﻩ ﻣﻤﮑﻦ  اﺳـﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮐﺘﺎﺑـﺪار ﯾـﺎ ﯾﮑـﯽ از ﮐﺎرﮐﻨـﺎن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ و ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻋﻘﺎﯾـﺪ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد .

در ﺁﻣﻮزش ﮐﺘﺎﺑﺪارﯼ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ ﮐـﻪ ﺣﺮﻓـﻪ ﮐﺘﺎﺑـﺪارﯼ ﺁﻧـﺎن را در ﺑﺮاﺑـﺮ اﺻـﻞ ﺁزادﯼ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺗﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .

ﺳﻴﻨﺎﺋﻲ ٤٢ص( 1378)

اﻧﮕﻴﺰﻩ های ﺳﺎﻧﺴﻮر

ﻋﻤﻞ ﺳﺎﻧﺴﻮر کتابخانه ها ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﻏﺮاض ﺳﻴﺎﺳﻲ، ﻣﺬهبی اﺧﻼﻗﻲ و ﻓﺮهنگی ﺻﻮرت میﮔﻴﺮد .ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ کتابدار ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺎزی ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ های اداری  ﺗﻌﺪادی از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را از ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ  خارج کند.

ﻳﺎ از دﺳﺘﺮس اﻓﺮاد ﺧﺎص دور ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﻳـﺎ اﺻـﻼ اقدام به تهیه ان ننمایند

ﺳﺎﻧﺴـﻮر ﺑﻴﺸـﺘﺮ در کتاﺑﺨﺎﻧـﻪ هـﺎی ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺁﻣﻮزﺷﮕاهی ﺻﻮرت ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و در کتابخانه های ﺗﺨﺼﺼﻲ و ﺁﻣﻮزﺷﮕﺎهی کمتر اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ .

گاهی کتابدارﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰﻩ های ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻜﻨﺪ .

گاهی ﻧﻴـﺰ کﺘﺎﺑـﺪاران ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻣﺤـﺪودﻳﺖ هـﺎی ﻣـﺎﻟﻲ، ﻓﻀـﺎ و ﺣﺠـﻢ زﻳـﺎد اﻧﺘﺸﺎرات و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻼک هﺎﻳﻲ وﻳﮋﻩ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺣﺬف ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ . ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻧﮕﻴـﺰﻩ های ﺳﺎﻧﺴﻮر  و اﻧﺘﺨﺎب کاملا  ﻣﺘﻔﺎوت هستند.ﻋﻤﻞ ﺳﺎﻧﺴﻮر درکتابخانه ها ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن زﻳﺎدی دارد. (محسنی 1382 ص 109)

انگیزه سانسور در کتابخانه:

خدمات  اﺻﻠﻲ رشته کتابداری واطلاع رسانی اﻋﻢ از ﮔﺮدﺁوری، ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهی ﻣﻮاد، ذﺧﻴﺮﻩ و ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ، و اﺷـﺎﻋﻪ اطلاعات

ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ  تعیین کننده در اﺧﻼل در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ارﺗﺒﺎط، از ﻣﺮﺣﻠﻪ    شکل ﮔﻴﺮی ﻣﻌﻨﺎ و هدف در ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ ﺗﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣـﺪن ﻣﻌﻨـﺎ در ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ، اﻳﻔﺎ کنند.

اﻣﻜﺎن اﺧﻼل در ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن فعالیت کتابخانه ای  ای ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد ذﻳﻞ  است... (١٣٨٨ ﺧﺴﺮوی )

ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ ها باید برای گروه های سنین متفاوت  هنگام سانسورچند نکته را رعایت کنند:

q    ﺑﺮاﯼ هر ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﺻﺮﯾﺤﯽ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺁن را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ هیات ﻣـﺪﯾﺮﻩ ﯾـﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺘﺒﻮع ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻓﺮد ﻓﺮد ﮐﺎرکنان کتابخانه  ﺑﺎﯾﺪ از اﯾﻦ ﺧﻂ ﻣﺸﯽ اﻃﻼع داﺷﺘﻪ .

q     ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺌﻮﻻن روزﻧﺎﻣﻪ هاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد و ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺮﯾﺎت داﺧﻠﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﻣﺘﺒﻮع ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ از ﺧﻂ ﻣﺸﯽ هاﯼ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨـﺎب ﻣـﻮاد ﺁﮔـﺎﻩ ﺷـﻮﻧﺪ و از ﺁﻧﻬـﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد  ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ بنویسند.

q    ﭘﺮوﻧﺪﻩ اﯼ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺑﻘﻪ و دﻟﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و دﯾﮕﺮ ﻣﻮاد، ﺧﺼﻮﺻﺎ موادی که ممکن است تهیه انها سوال بر انگیز باشد، در بایگانی نگهداری کنند.

q    ﻧﺤﻮﻩ درﯾﺎﻓﺖ اﻋﺘﺮاﺿﻬﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رﺳﻴﺪﮔﯽ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ در ﭘـﻴﺶ  گیرند.

q    ﺑﺮاﯼ ﺑﺮﻗﺮارﯼ ارﺗﺒﺎط و ﺗﻔﺎهم ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﻴﺎﺳﯽ، ﻋﻠﻤـﯽ، فرهنگی و مذهبی ﮐﺸﻮر ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﻨ.

سانسور اینترنت در ایران:

ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻗﺪام ﺑﺮای کنترل  و ﺳﺎﻧﺴﻮر اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻪ ﺳـﺎل ١٩٩٥ ﺑﺮﻣـﻲ ﮔـﺮدد...

در دوره­ ای که می­ توان آن را موج اول کنترل اطلاعات دانست، مقامات ایرانی لیست سیاهی از وب­سایت­ هایی تهیه کردند که [محتوای] آن­ها را نامناسب می­ پنداشتند. این لیست در اختیار ارائه­ دهندگان خدمات اینترنت (آی.اس.پی ها) قرار گرفت تا دسترسی به آن­ها را مسدود کنند. این مرحله کنترل فرایندی شفاف بود، زیرا تلاش برای دسترسی به وب­سایت­ های مسدود ­شده کاربران را به صفحه دسترسی امکان‌پذیر نمی‌باشدهدایت می­کرد که کاملأ برای ایرانیان آشنا است.

 این شفافیت سبب شد که روزنامه­نگاران و گروه­های تحقیقاتی مانند پروژه اینترنت آزاد ONI به سادگی بتوانند گزارش هایی را در این زمینه تهیه کنند.

این گروه لیستی از وب سایت­های مسدود­شده در ایران را تهیه و به روز‌رسانی می­کرد. پروژه اینترنت آزاد آزمون­ های منظمی را روی لیست خود انجام داده و گزارشاتی را درباره سانسور اینترنت در ایران منتشر می­کرد.

ﺳﺎﻧﺴﻮر در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ 

ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش دﻧﻴﺎی ارﺗﺒﺎﻃﺎت و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ، اﻣﻜﺎن ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺑﺮهنه و ﺑﻪ کارگیری روش های ﺁﺷـﻜﺎر ﺑـﺮای اﺧـﻼل در ارﺗﺒﺎﻃـﺎت دﺷﻮار ﺷﺪﻩ اﺳﺖ .از این رو، ﮔﺮاﻳﺶ ﺟﺎری ﺑﻪ کنترل ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﺠﺎد ﭘﻴﺎم و ﻓﻬـﻢ ﺁن اﺳـﺖ . اﻳـﻦ ﻧـﻮع کنترل ﻧﻤـﻮد ﺧـﺎرﺟﻲ ﻧﺪارد .

کوشش ﺑﺮای ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس در فرایند ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﻴﻠﺘﺮهای ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ  ﮔﻴـﺮد .ﻳﻜـﻲ از ﻣﻌﺮوف  ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺘﺮها، ﻣﻔﻬـﻮم "دروازﻩ  ﺑـﺎﻧﻲکه نخستین بار توسط کورت لوین به کار رفت.

ﻧﺘﻴﺠﻪ  ﮔﻴﺮی

 ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﺑﻴﺎن اﻓﮑﺎر و ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻣﻘﺮرات و ﻣﺤﺮﮐﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﻗﻌﺎ ﻗﺼـﺪ  دارﻧـﺪ ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻢ ﯾﺎ ﻧﻈﻢ اﺧﻼﻗﯽ را ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻢ ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ازﺁن ﻣﯽ داﻧﺪ آﻨﻨﺪ زﻳﺮرو کنند.

ﺳﺎﻧﺴــﻮر  ﺑــﺮ ﭼﻨــﺪ ﮔﻮ ﻧــﻪ اﺳــﺖ :  ﭘﻴﺸــﮕﻴﺮاﻧﻪ) ﭘــﻴﺶ از اﻧﺘﺸــﺎر(  ، ﭘﻴﮕﻴﺮاﻧــﻪ / ﺗﻌﻘﻴﺒــﻲ) ﭘــﺲ از اﻧﺘﺸــﺎر(  اﻗﺘﺼــﺎدی، ، ﺧﻮدﺳﺎﻧﺴﻮری و ﺳﺎﻧﺴﻮر رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ. در ﻧﻮع دﻳﮕﺮی از ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ را ﺑـﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺁزاد ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ ﻣﺤﺮوم  ﻣﻲ  ﺷﻮد.

 در ﺧﺪﻣﺎت کتابداری ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺎزی، ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﻲ و اﻣﺎﻧﺖ رخ  دهد. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭘﺪﻳـﺪﻩ ﺳﺎﻧﺴــﻮر  ﺗﻘﺮﻳﺒــﺂ ﮔﻴﺮﻧــﺪﻩ در ﺑــﺮ  ﻧــﺮم اﻓﺰارهــﺎی ﺳﺎﻧﺴــﻮرآﻨﻨﺪﻩ اﻋــﻢ از ﺻــﺎﻓﻲ ﻣﺴﺪودﺳــﺎز،   ﮔــﺬارﻓﻴﻠﺘﺮﻳﻨــﮓ ﻧﻈــﺎرت  و  ﮔــﺮ ، ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. 

ﺑﺎ ﮔﺬری ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ وکاربرد ﺳﺎﻧﺴـﻮر،   در ﻣـﻲ ﻳـﺎﺑﻴﻢ  ﻣﺤـﺪودﯾﺖ ﺑﻴـﺎن در ﺷـﮑﻞ هـﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠـﻒ در همه ﺟﻮاﻣـﻊ وﺟـﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ . ﻣﺤﺪودﯾﺖ ها و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ هﺎﯼ ﻣﺬهبﯽ، اﺧﻼﻗﯽ، ﺳﻴﺎﺳﯽ و .. . در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ از ﮐـﺎﻧﻮن هـﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﺻﻮرت هاﯼ ﺑﻴﺎن ﻣﮑﺘﻮب و ﻏﻴﺮﻣﮑﺘﻮب اﻋﻤﺎل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ .

ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ   می ﺗﻮان ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﮐـﻪ  ﺳﺎﻧﺴـﻮر   ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯼ ﻋﺎم ﺧﻮد، یکی از ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪﻩ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ  و اﻣﺮی ﺿﺮوری رﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رشد.

منابع:

مجموعه سازی در کتابخانه ها: انتخاب مواد، علی سینایی، سیمین عارفی نشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) (12 شهریور، 1391)

مجموعه سازی در کتابخانه ها: سفارش و تهیه مواد کتابخانه ای ،علی سینایی، سیمین عارفی (ویراستار)نشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) (13 تیر، 1391)

مجموعه سازی و خدمات تحویل مدرک حمید محسنی، رزیتا بهزادی :نشر: کتابدار (13 خرداد، 1388

اداره کتابخانه :طاهره علومی ،نشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) (25 اردیبهشت، 1391)

اصول و خدمات مرجع در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی محمدحسین دیانی نشر: کتابخانه رایانه ای (01 اردیبهشت، 1394)

ﺳﺎﻧﺴﻮر ١٣٨٨ : ﺧﺴﺮوی http://portal.nlai.ir/dak.

احمد رجب زاده ، ممیزی کتاب، پژوهشی در 1400 سند ممیزی کتاب در سال 1375

فلسفه (الاکلنگ) اثبات بزرگی کسی است که فرو می نشیند تا دیگری پرواز را تجربه کند و پدر همان بزرگ مردی است که قامتش خم شد تا ما قد بکشیم.